Welkom!
Acht van de vijftien abortusklinieken in Nederland hebben jarenlang gefraudeerd met declaraties. Ze rekenden een extra bedrag (zo'n honderd euro per patiënt) voor het geven van zware narcose, terwijl ze daarop geen recht hadden. Het gaat om de zeven klinieken van Casa en abortuskliniek Beahuis & Bloemenhove in Heemstede. Deze klinieken hebben daardoor samen meer 5,3 miljoen euro* te veel subsidie gekregen van het Rijk. Ook werden bij Casa jarenlang behandelingen dubbel gedeclareerd.
Dat blijkt uit de declaraties van de klinieken, opgevraagd door het Nederlands Dagblad. De krant onderzocht in de afgelopen maanden de declaraties van alle Nederlandse abortusklinieken in de periode 2000-2014.
In Nederland worden jaarlijks 31.000 abortussen uitgevoerd. De meeste daarvan worden uitgevoerd in speciale klinieken. Die worden niet betaald uit de basisverzekering, maar door de Nederlandse overheid. Minister Edith Schippers (Volksgezondheid) heeft inmiddels een onderzoek aangekondigd.
*) Aanvankelijk meldde deze krant dat het ging om een bedrag van bijna zes miljoen euro. Uit een aanvullende berekening is naar voren gekomen dat het om 5,3 miljoen euro aan gedeclareerde narcose-opslag gaat.
Op deze pagina vindt u alle informatie over deze zaak. Zodra er nieuwe informatie is, wordt deze site bijgewerkt.
gepubliceerd op: vrijdag 22 september 2017 | door Sjirk Kuijper
ND reageert op 'lasterklacht' van Bloemenhove
De Beahuis & Bloemenhovekliniek in Heemstede heeft alles gedaan om rechtstreeks contact met de redactie van het Nederlands Dagblad te vermijden. Terwijl de abortuskliniek al maanden wist dat deze krant onderzoek deed naar haar declaraties. Dat schrijft hoofdredacteur Sjirk Kuijper in reactie op een klacht van de Bloemenhovekliniek.
Directeur Thea Schipper van de Bloemenhovekliniek liet vorige week via diverse media, waaronder de NOS, weten dat ze ‘juridische stappen’ overweegt tegen het Nederlands Dagblad. Deze krant schreef op 14 september dat Bloemenhove, net als de zeven klinieken van CASA, jarenlang narcoseopslag declareerde terwijl de kliniek de daarvoor vereiste anesthesiologische specialisatie niet in huis had. Aan dat artikel waren diverse contactpogingen met de Bloemenhove-directie voorafgegaan. Bovendien kon de kliniek al maanden weten waarnaar de redactie, middels een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur, onderzoek deed. Zelfs nadat het Nederlands Dagblad publiceerde, weigerde de Bloemenhove in te gaan op de bevindingen van de redactie. Ze kondigde een klacht aan bij de Raad voor de Journalistiek. Klagen bij deze raad is echter pas mogelijk nadat een ‘belanghebbende’ zich rechtstreeks tot het betreffende medium heeft gericht. Daardoor was Bloemenhove alsnog genoodzaakt contact te leggen met de hoofdredactie van het Nederlands Dagblad.
gepubliceerd op: vrijdag 15 september 2017 | door Sjirk Kuijper
hoofdredactioneel commentaar
Abortusfraude
Niet met feiten, maar met een wilde complottheorie reageerde de Beahuis & Bloemenhovekliniek op ons bericht over haar declaratiebeleid. De directeur van de kliniek, die langer dan een week niet op telefonische en mail-contactpogingen van deze krant reageerde, wist ineens aan de NOS te vertellen dat het Nederlands Dagblad ‘politieke bijbedoelingen’ heeft. Die zouden verband houden met de lopende formatie – toe maar.
Voor alle duidelijkheid: het zijn geen prolife-activisten, maar abortusartsen en anesthesiologen die scherpe kritiek hebben op de praktijken in Heemstede. Net als de veel grotere Casa-organisatie, met zeven abortusklinieken, liet Bloemenhove de sedatie van ongewenst zwangere vrouwen geheel over aan verpleegkundigen. Terwijl de gedeclareerde ‘narcose-opslag’ bedoeld was omdat er bij zwaardere verdovingen op z’n minst een anesthesioloog (medisch specialist) in huis moest zijn. Vergoeding vragen voor wat er niet was, heet fraude.
Dat een abortuskliniek de politieke kaart speelt om kritische vragen af te serveren, was een wellicht voorzienbare maar vooral dubieuze paniekreactie. Verslaggevers van deze krant hebben zich maanden verdiept in de financiering van abortussen, nadat een klokkenluider ons had gewezen op administratief gesjoemel bij Casa. Overtuigde ‘abortus-hulpverleners’ namen de tijd om de regels, geldstromen en praktijk naar vermogen uit te leggen. Niet zelden merkten we dat betrokkenen het een complex verhaal vinden. Waarom zijn bijvoorbeeld de regels in 2014 veranderd? Daaraan lijkt geen bestuurlijke beslissing vooraf te zijn gegaan. Was het om de gegroeide praktijk (anesthesie zónder toezicht van een specialist) te legaliseren? De Inspectie voor de Gezondheidszorg mengde zich wel in het debat over de medische zorg – maar zij beoordeelt geen declaraties. Terwijl de verleende zorg en te vergoeden kosten ervan direct samenhangen, als het gaat over narcose. En: het Zorginstituut, dat de rekeningen betaalde, had weer niks inhoudelijks te zeggen over de zorgverlening.
Het faillissement van een reeks klinieken ineens zou ingrijpende gevolgen hebben voor de totale abortus-capaciteit in ons land. Alleen al daarom is het voorstelbaar dat na het ontdekken van jarenlange over-subsidiëring, het terugvorderen daarvan niet de eerste prioriteit kreeg. Er is geen complottheorie nodig om te veronderstellen dat een minister niet zó hard ingrijpt dat in één keer de helft van alle klinieken ‘omvalt’. Maar als zowel de besteding van gemeenschapsgeld als de veiligheid van vrouwen onderwerp van debat is, nota bene bínnen de abortusbranche, kan de minister niet op afstand toekijken en moet ook mogelijke strafbaarheid onderwerp van onderzoek zijn.
gepubliceerd op: woensdag 13 september 2017 | door Marinde van der Breggen en Hans-Lukas Zuurman
Ook abortuskliniek Bloemenhove fraudeerde
Niet alleen de zeven abortusklinieken van Casa fraudeerden met declaraties. De Beahuis & Bloemenhovekliniek in Heemstede sjoemelde op dezelfde manier. Bij dit abortuscentrum gaat het om een bedrag van 1,4 miljoen euro*.
Dat blijkt uit hetzelfde onderzoek van het Nederlands Dagblad dat de fraude bij de Casaklinieken deze week aan het licht bracht. Ook Bloemenhove berekende in de periode 2000-2014 ruim honderd euro per behandelde vrouw te veel voor de narcose. Het betreft ruim 15.000 behandelingen. Net als de Casaklinieken, de grootste speler op de abortusmarkt, voldeed Bloemenhove niet aan de voorwaarden om dat bedrag te declareren.
Het Nederlands Dagblad deed de afgelopen maanden onderzoek naar het declaratiegedrag van alle abortusklinieken in Nederland. Met een beroep op de Wet openbaarheid bestuur kreeg deze krant die documenten in handen.
samenwerking
Abortusklinieken krijgen in Nederland subsidie voor elke behandeling. Ze dienden tot 2014 hun declaraties in bij het Zorginstituut Nederland. Bloemenhove werkt nauw samen met Casa. Ook Bloemenhove had geen anesthesioloog in dienst, die er volgens de voorwaarden voor declaratie wel moest zijn. Dat blijkt onder meer uit een rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg van 2013. Directies van andere abortusklinieken bevestigen deze waarneming tegenover het Nederlands Dagblad.
Casa en Bloemenhove ontwikkelden ook samen een interne sedatieopleiding voor verpleegkundigen. Die voldoet niet aan de landelijke richtlijnen van de beroepsgroep.
De directie van Bloemenhove ging niet in op herhaaldelijke verzoeken van deze krant om een reactie te geven.
*) Aanvankelijk meldde deze krant dat het ging om een bedrag van bijna 8 ton. Uit een aanvullende berekening is naar voren gekomen dat het om 1,4 miljoen euro aan gedeclareerde narcose-opslag gaat.
beeld David van Dam
Directeuren woedend
De directeuren van andere abortusklinieken, die niet frauderen, zijn woedend. Klik op de knop om hun verhaal te lezen.
gepubliceerd op: woensdag 13 september 2017 | door Marinde van der Breggen en Hans-Lukas Zuurman
Collega-abortusartsen zijn boos op Casa
Beahuis & Bloemenhovekliniek is een abortuskliniek die nauw samenwerkt met Casa en op dezelfde manier fraudeerde.De fraude met declaraties bij de abortusklinieken van Casa en Bloemenhove doet de wenkbrauwen fronsen bij collega-abortusartsen. ‘De discussie is prettig onder de tafel geveegd.’
Een anesthesioloog moet bij een abortus zijn als zware narcose wordt gegeven. Bij Abortuskliniek Stimezo Zwolle is dat geen punt van discussie. ‘Ik heb ook weleens creatief gedacht: hoe kan ik deze kliniek een leukere spaarrekening geven?’, zegt directeur Madelon van Ingen Schenau. ‘Maar ik heb geen manier gevonden. We worden betaald per behandeling. Wij willen niet dat hier verpleegkundigen narcose geven. Dat heeft te maken met de veiligheid voor de patiënten en het personeel.’
Dat de fraude bij Casa en Beahuis & Bloemenhovekliniek nu boven water komt, is volgens haar het gevolg van ‘eigenwijsheid’ van de bewuste collega-klinieken. ‘Ze zeggen: het is altijd goed gegaan, maar zo mensen behandelen - stel dat het een keer fout gaat. Zeker in de abortushulpverlening, die altijd onder een vergrootglas ligt, moet je roomser zijn dan de paus.’
Dat er door Casa en Bloemenhove wordt gewerkt met intern opgeleide verpleegkundigen voor het geven van een ‘roesje’, sedatie of een lichte narcose in vaktermen, begrijpt ze niet. ‘Je kunt niet een cursus volgen en dan zeggen: ik kan sederen. Ik weet vanuit het ziekenhuis dat het een heel zware opleiding is.’
‘De abortushulpverlening ligt altijd onder een vergrootglas.
Dan moet je roomser zijn dan de paus.’
Niet alleen in Zwolle, maar ook bij andere klinieken wordt gekozen voor de duurdere anesthesiologen. ‘Dat is een bewuste keuze’, zegt Saskia Capello, directeur van het Mildredhuis in Arnhem. ‘Wij begrijpen echt niet, zeker niet bij vergevorderde zwangerschappen (vanaf achttien weken), dat verpleegkundigen anesthesie geven. Dat de inspectie dat toelaat. Natuurlijk, als je dat doet, dan houd je veel geld over. Maar wij vinden dat geen verantwoorde zorg.’
De Inspectie voor de Gezondheidszorg liet woensdag weten meer tijd nodig te hebben om op de abortusfraude en hun eigen rol daarin te kunnen reageren.
te krap
Casa-bestuurder Ron Leenders stelt dat de klinieken niet genoeg geld krijgen om een medisch specialist in te huren. Maar volgens Leo Querido, directeur van het Vrelinghuis in Utrecht, is dat juist waar de subsidie voor is bedoeld. ‘In feite zit het loon van de anesthesioloog en de kosten voor de middelen die je gebruikt, in de subsidieopslag.’ Die is gemiddeld honderd euro per behandeling. Persoonlijk vind ik dat te krap, maar dat zou iedereen op mijn plek zeggen.’ De vergoeding is te doen, zegt ook Van Ingen Schenau van Stimezo Zwolle. ‘Wij doen alles met een anesthesioloog, we hebben onze spullen op orde en wij kunnen ermee rondkomen. Het kan gewoon.’
Querido zet zijn vraagtekens bij het feit dat in de nieuwe subsidieregeling vanaf 1 januari 2015 de eis voor een tweede, ‘bevoegde en bekwame’ arts is komen te vervallen. ‘Op zichzelf is dat natuurlijk een handige zet van het ministerie, vind ik. Want daarmee heb je de discussie van het onterecht declareren van een narcose in de periode daarvoor prettig onder de tafel geveegd.’ Volgens hem had de overheid, mede naar aanleiding van zijn eigen melding over het declaratiegedrag van Casa en Bloemenhove in 2013, ‘veel alerter’ moeten zijn. Op zijn klacht bij de Nederlandse Zorgautoriteit kreeg hij nooit antwoord. ‘Het is slecht voor de naam van abortusklinieken als er onterechte declaraties worden ingediend. Het is, denk ik, ook slecht voor de zorg, want die kan veel beter. Daarnaast geeft het een commercieel ongelijk speelveld. Wij kunnen ook wel zonder, maar het is niet zoals het hoort.’
Het ministerie kan tot op heden niet verklaren waarom de extra eis is losgelaten. Querido: ‘Het feit dat daarop niet gecontroleerd is, kun je je nog voorstellen. Het probleem is, denk ik, dat als er melding wordt gemaakt dat er iets niet deugt, je alerter moet zijn als overheid. Dat is niet gebeurd en dat is het kwalijke aan de zaak.’
gepubliceerd op: woensdag 13 september 2017 | door Eduard Sloot
Schippers: onderzoek naar abortusfraude
Minister Edith Schippers laat de toezichthouders de miljoenfraude onderzoeken, die het Nederlands Dagblad bij de abortusklinieken van Casa aan het licht bracht.
Dat zegt minister Schippers (Volksgezondheid) desgevraagd in een reactie op de fraudezaak. Het Nederlands Dagblad meldde woensdag dat de Casaklinieken tussen 2000 en 2014 hebben gefraudeerd met declaraties voor narcosebehandelingen. Zij hebben bijna zes miljoen euro te veel overheidssubsidie gekregen. Daarnaast beschikten behandelaars niet over de juiste papieren.
‘Wij dragen beide zaken over aan de toezichthoudende instanties die daarover gaan’, aldus de bewindsvrouw. De betalingen aan de abortusklinieken in de betreffende periode zijn gedaan door het Zorginstituut, aldus Schippers. ‘Het Zorginstituut zal dit bestuderen en de stappen nemen die het nodig acht.’ De minister benadrukt dat belastinggeld goed besteed moet worden. ‘Ik ben gespitst op elke vorm van fraude.’
tot op de bodem
Schippers meldde dinsdagavond dat zij in 2015 te veel betaalde vergoedingen aan Casa voor abortushulpverlening terugvordert. Ook liet zij weten dat de Nederlandse Zorgautoriteit momenteel bezig met onderzoek naar de rechtmatigheid van declaraties. De Nederlandse Zorgautoriteit en het ministerie kregen in 2013 al signaal van onjuiste declaraties van Casa voor anesthesie (verdoving).
De Tweede Kamer eist uitleg van de minister over de fraudezaak. CDA-Tweede Kamerlid Mona Keijzer spreekt van een ‘heel ernstige situatie’. ‘Deze zaak moet tot op de bodem worden uitgezocht. Waarom is er na eerdere meldingen niet ingegrepen?’ Pia Dijkstra (D66) wil van de minister weten welke maatregelen zij wil nemen. ‘Het is nooit goed dat er fraude wordt gepleegd. Zorginstellingen moeten zich aan de regels houden.’ VVD’er Arno Rutte: ‘Iedere melding van fraude moet je serieus onderzoeken.’
SGP-Kamerlid Kees van der Staaij is verbaasd dat het, ondanks de toegenomen alertheid voor fraude, zo lang mis kon gaan bij de abortusklinieken van CASA. ‘Waarom schoot het toezicht, ook van het ministerie, zo tekort?’ Verder wijst hij op recente naamsveranderingen van enkele - inmiddels failliete - onderdelen van CASA. ‘Is dat schimmenspel niet bedoeld om aansprakelijkheid en terugvorderingen te ontlopen?’
Een Kamermeerderheid steunde niet Van der Staaijs voorstel om hierover een debat te voeren met minister Schippers. De bewindsvrouw moet eerst met een schriftelijke uitleg komen, vindt de Kamer.
Minister Edith Schippers | beeld ANP
Discussies over verdoving
Onder abortusklinieken woedt een hevige discussie over de manier waarop patiënten verdoofd worden. Klik op de knop om hier een uitgebreid achtergrondverhaal over te lezen.
Hoe een ‘roesje’ het abortuslandschap in tweeën splijt
Wie mag een vrouw een roesje geven voor een abortus? Daarover woedt al jaren een hevige discussie tussen de Nederlandse abortusklinieken. De inspectie heeft regels opgesteld. Maar handhaven doet ze niet.
Meer dan de helft van de vrouwen die een abortus ondergaat, kiest voor het zogenoemde roesje. Angst voor pijn of heftige emoties - de reden kan verschillen, maar allemaal maken ze de behandeling liever niet bewust mee. Met zo’n roesje zijn ze niet helemaal onder narcose, maar wel zodanig versuft dat ze weinig merken van de ingreep.
De vijftien abortusklinieken in Nederland hebben echter al jaren ruzie om dat roesje. De ene helft, waaronder de zeven Casaklinieken en de Bloemenhovekliniek, zet verpleegkundigen in om de vrouwen in slaap te brengen. Deze verpleegkundigen hebben daarvoor een interne opleiding gedaan. De andere klinieken zijn van mening dat voor sedatie en narcose een anesthesioloog, een medisch specialist dus, in huis moet zijn.
Dit verschil van mening is een grote splijtzwam in de abortuswereld. De klinieken die met een anesthesioloog werken, verwijten de andere klinieken dat ze geen veilige zorg leveren én voor een ongelijk speelveld zorgen in een branche die volledig afhankelijk is van overheidssubsidies. Verpleegkundigen zijn een stuk goedkoper dan medisch specialisten.
risicovol
Hét gezaghebbende document op het gebied van veilig sederen is een richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie. Ook in de abortusklinieken. Toch verschilt de werkwijze van de verschillende klinieken. Dat meningsverschil vindt de inspectie ‘onwenselijk’ en ‘risicovol’.
Meerdere keren deed de inspectie in de afgelopen jaren een poging de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Zowel in 2012 als 2016 geeft ze de beroepsgroepen ervan langs dat ze er samen niet uitkomen en stelt daarom uiteindelijk zelf een norm. En daarop zal ze ook controleren, kondigt ze aan. In de brief van 2016 ziet de inspectie een duidelijke rol voor de anesthesioloog – die moet op zijn minst aanwezig zijn bij de afbrekingen van zwangerschappen die al verder gevorderd zijn.
Het initiatief van de inspectie is te prijzen, meent Leo Querido, geneesheer-directeur van abortuskliniek het Vrelinghuis in Utrecht. ‘De inspectie zei: wij nemen het voortouw. Maar het handhaven is nog steeds niet gebeurd. Er is uitstel op uitstel gekomen en het is nog steeds niet rond. Het voortouw is lang en elastisch, zou ik zeggen.’ Dat er geen doden zijn gevallen in abortusklinieken door sedatie, mag volgens Querido voor de inspectie geen reden zijn om niet te handhaven. ‘Ze nemen een heel duidelijk standpunt in, vooral in die laatste brief. Dan kun je wel zeggen dat er geen calamiteiten zijn, maar je laat wel een situatie bestaan, waarvan je eerder hebt gezegd dat die onveilig is.’
Intussen heeft de NVA geprobeerd alle onduidelijkheden weg te nemen die nog over de richtlijn kunnen bestaan. In 2015 publiceert ze een extra uitleg voor instellingen die zich aan de richtlijn willen houden. ‘De anesthesioloog moet binnen enkele minuten ter plaatse kunnen zijn’, staat daarin te lezen. Cas van Oort, bestuurslid van de NVA, licht telefonisch toe dat sedatiepraktijkspecialisten altijd moeten werken onder de verantwoordelijkheid van een anesthesioloog. Die moet op het moment van de behandeling in het pand aanwezig zijn, zodat hij kan bijspringen als het nodig is.
beeld David van Dam
afspraak
In mei 2017 komt het Nederlands Genootschap van Abortusartsen (NGvA) met een nieuw protocol voor veilige sedatie in abortusklinieken. Voor de inspectie is dat aanleiding om haar handen van de discussie af te trekken: het vastleggen van normen voor goede zorg is de verantwoordelijkheid van de beroepsgroepen, schrijft ze in een brief. ‘De inspectie constateert dat het bestuur van het NGvA deze verantwoordelijkheid heeft genomen.’ Daarmee schaart de inspectie zich achter één beroepsgroep: de abortusartsen. En dat terwijl het protocol gaat over sedatie, het vakgebied van de anesthesiologen. Die zijn het absoluut niet eens met de regels die de abortusartsen hebben geformuleerd. ‘Wij moeten constateren dat onze commentaren onvoldoende zijn verwerkt en dat het protocol niet voldoet aan de voorwaarden zoals gesteld in de richtlijn’, schrijven zij aan de NGvA.
Annet Jansen, voorzitter van de beroepsvereniging voor abortusartsen laat weten dat ze moeizaam contact hebben met de vereniging van anesthesiologen. ‘Het is lastig een afspraak met hen te maken. Wij vinden het heel jammer dat ze hier niet meer aandacht aan willen besteden.’ Ze wijst erop dat sedatie dan wel het vakgebied van de anesthesioloog is, maar dat de specialisten in de praktijk veel vaker narcose geven en dus weinig ervaring hebben met sedatie.
nooit echt mis
Volgens Jansen is de richtlijn die de basis vormt voor het protocol, voor meerdere interpretaties vatbaar. Het commentaar van de anesthesiologen noemt ze niet duidelijk genoeg. ‘We wachten op verduidelijking. Dan kan het nieuwe protocol eventueel worden aangepast.’
Dat de inspectie zich nu weinig aantrekt van alle onenigheid, heeft volgens hoogleraar Anesthesiologie Hans Knape, die ook betrokken was bij het opstellen van de richtlijnen, waarschijnlijk te maken met het feit dat het in de klinieken nog nooit echt mis is gegaan. ‘Abortusartsen zien geen duidelijke voordelen van het veranderen van de praktijk. Want ja, het gaat nu toch ook goed?’ Maar dat is een verkeerde houding, vindt Knape. ‘Sedation is deadly easy, the patient is easily dead’, citeert hij een uitspraak uit zijn vakgebied die erop neerkomt dat sedatie misschien makkelijk lijkt, maar het ook goed mis kan gaan. ‘En de missers – die gelukkig niet zo vaak voorkomen – betreffen meestal jonge mensen.’
Een roesje is niet zo onschuldig
Sommige medische handelingen, zoals een darmonderzoek, zijn best vervelend - maar niet ingrijpend genoeg voor een algehele narcose.
Een ‘roesje’ is dan een handig hulpmiddel. Maar vergis je niet in de onschuldig klinkende naam.
Anesthesiologen zijn geen fan van de term ‘roesje’. Het klinkt heel onschuldig, maar dat is het niet, vertelt emeritus hoogleraar Anesthesiologie aan het UMC Utrecht Hans Knape. ‘Als het bewustzijn van de patiënt verlaagd wordt, ontstaan er altijd risico’s. Met name voor de ademhaling - die kan onderdrukt worden of zelfs stoppen, maar ook voor de hartfunctie, de bloeddruk.’ De specialisten gebruiken daarom liever de officiële term ‘sedatie’. De discussie over veilige sedatie speelt niet alleen in abortusklinieken, maar ook bij tandartsen en in ziekenhuizen. Sinds de jaren tachtig en negentig zijn er steeds meer onderzoeken beschikbaar gekomen waarmee artsen diagnoses kunnen stellen. Endoscopieën om in iemands darmen te kijken, bijvoorbeeld. ‘Het zijn onderzoeken die beangstigend of vervelend kunnen zijn voor de patiënt, maar waarvoor algehele narcose niet noodzakelijk is’, legt Hans Knape uit. Het ‘roesje’ – sedatie of een lichte narcose in vaktermen – is een tussenweg om het onderzoek comfortabeler te maken.
gereanimeerd
Door deze ontwikkelingen nam de vraag naar anesthesiologen vanaf de jaren tachtig sterk toe, en dat terwijl er toen al een tekort aan deze medisch specialisten bestond. ‘In eerste instantie probeerden dokters daarom met beschikbare geneesmiddelen zelf een beetje het bewustzijn van de patiënt te verlagen’, vertelt Knape. Dat ging vaak mis. Geregeld moest een patiënt met ‘een roesje’ gereanimeerd worden. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) vond het onaanvaardbaar dat jonge, gezonde mensen door sedatie overleden tijdens een simpele ingreep. Begin jaren negentig zette de inspectie de beroepsgroepen daarom aan het werk. Onder leiding van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) werd een richtlijn opgesteld voor veilige sedatie.
Maar er veranderde weinig. Toen in 2004 twee baby’s waren overleden nadat ze onder sedatie onder de MRI-scanner waren gelegd, was de maat vol. De inspectie vroeg de NVA de richtlijn te herzien en deze keer ook met een concreet invoer- en opleidingsplan te komen. De academische ziekenhuizen in Utrecht en Amsterdam begonnen in 2006 een eerste opleiding voor anesthesieverpleegkundigen tot zogenoemde sedatiepraktijkspecialisten.
doorslaand succes
Dat werd volgens hoogleraar Knape een ‘doorslaand succes’. ‘Deze mensen bleken met een goede opleiding uitstekend sedatie kunnen geven. En er was, vanwege het gebrek aan anesthesiologen, duidelijk belangstelling voor. De NVA heeft toen samen met de inspectie en de beroepsgroepen besloten dat deze opleiding de basis zou vormen voor een nieuwe, landelijke opleiding’, vertelt Knape. Die opleiding tot sedatiepraktijkspecialist bestaat sinds 2011 en is alleen toegankelijk voor anesthesieverpleegkundigen. Zij moeten naast de opleiding ook een aantal uren werkzaam zijn als anesthesieverpleegkundige. De opleiding duurt een jaar.
gepubliceerd op: dinsdag 12 september 2017 | door Marinde van der Breggen en Hans-Lukas Zuurman
Miljoenenfraude bij abortusklinieken
De abortusklinieken van Casa hebben jarenlang gefraudeerd met declaraties. Ze rekenden een extra bedrag voor het geven van narcose, terwijl ze daarop geen recht hadden. Daardoor hebben deze abortusklinieken 5,3 miljoen euro* te veel subsidie gekregen van het Rijk. Ook werden behandelingen dubbel gedeclareerd.
Dat blijkt uit de declaraties van de klinieken, opgevraagd door het Nederlands Dagblad. De krant onderzocht in de afgelopen maanden de declaraties van alle Nederlandse abortusklinieken in de periode 2000-2014. In Nederland worden abortussen volledig betaald van overheidssubsidie.
Casa heeft jarenlang de kosten van de zwaarste vormen van narcose gedeclareerd bij het Zorginstituut, toen nog het College voor Zorgverzekeringen. Maar volgens een intern protocol, in handen van deze krant, wilde Casa patiënten bewust niet zo ver in slaap brengen. In plaats van diepe sedatie en algehele narcose, gaven verpleegkundigen de vrouwen een lichter roesje. Door toch de zwaardere narcose te declareren, kreeg Casa bij ongeveer 52.000 abortussen gemiddeld honderd euro extra per behandeling.
al eerder
Bovendien voldeed Casa niet aan de voorwaarden om diepe sedatie en narcose te mogen toedienen. In dat geval zou er naast een verpleegkundige ook een anesthesioloog bij de behandeling moeten zijn.
Dinsdagavond meldde minister Edith Schippers (Volksgezondheid) aan de Tweede Kamer dat Casa Nederland en dochteronderneming Casa Medical failliet zijn. Volgens de bewindsvrouw gaat haar ministerie geld terugeisen van de abortusklinieken, omdat er ‘onrechtmatigheden’ zijn gevonden. Bij Casa Medical heeft het ministerie eerder al geld teruggeëist. Daar zijn behandelingen dubbel gedeclareerd. Zo werden echo’s en soatesten zowel bij de opdrachtgever als bij de zorgverzekeraar in rekening gebracht. Curator Marc Udink, verantwoordelijk voor de afhandeling van de schulden van Casa, bevestigt dat het hier om miljoenen euro’s gaat.
Dinsdagavond stelde hij nog niets te weten over de nieuwe terugvordering bij de abortusklinieken die Schippers in haar brief aankondigt.
De praktijk bij Casa is overigens niet veranderd. De klinieken, die goed zijn voor de helft van het aantal abortussen in Nederland, werkt nog steeds zonder anesthesiologen. Ook declareert Casa de extra honderd euro per behandeling. Sinds 2014 is dat legaal, omdat de subsidieregels toen veranderd zijn. De regel dat een anesthesioloog aanwezig is bij diepe sedatie en algehele narcose is om onduidelijke redenen geschrapt.
beeld David van Dam
wrevel
Met deze werkwijze wekken de zeven klinieken van Casa wrevel bij vrijwel alle andere abortusklinieken in Nederland. Behandelingen onder sedatie en narcose worden daar uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van een anesthesioloog.
Dat is zoals de richtlijnen het voorschrijven, zeggen de bestuurders van die andere klinieken. Dat deze medisch specialist per uur al gauw honderd euro duurder is dan een verpleegkundige, zorgt voor een oneerlijke verdeling van het subsidiegeld, menen zij.
De geluiden over fraude met subsidie en declaraties zijn niet nieuw. Al in 2013 en 2015 kwamen er meldingen binnen bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en het ministerie van Volksgezondheid. Naar eigen zeggen kregen de klagers nooit reactie.
Een woordvoerder van de NZa laat weten niet te willen ingaan op de kwestie, omdat dit tot ‘publieke veroordeling’ zou leiden. Ron Leenders, bestuurder van Casa Nederland, zegt in een reactie dat het gaat om een ‘interpretatieverschil’ en dat de declaraties wel juist zijn.
*) Aanvankelijk meldde deze krant dat het ging om een bedrag van bijna 6 miljoen euro. Uit een aanvullende berekening is naar voren gekomen dat het om 5,3 miljoen euro aan gedeclareerde narcose-opslag gaat.
Hoe kon dit?
Het Nederlands Dagblad heeft uitgebreid onderzocht hoe deze fraude kon gebeuren. Klik op de knop hieronder om een uitgebreid achtergrondverhaal te lezen.
Wat ging er mis bij de abortusklinieken?
Casa Klinieken declareerde onterecht 5,9 miljoen euro aan vergoedingen voor narcose bij abortusbehandelingen. In plaats van anesthesiologen werden verpleegkundigen ingezet, die veel minder verdienen. ‘Die kosten hebben ze niet willen maken.’
Negen onrechtmatigheden kwamen aan het licht toen curator Marc Udink en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) vorig jaar een onderzoek begonnen naar de gang van zaken bij stichting Casa Nederland. Aanleiding voor dat onderzoek was een melding van Ron Leenders, de nieuwe bestuurder van de stichting. Casa - dat staat voor Centrum voor Anticonceptie, Seksualiteit en Abortushulpverlening - is met zeven klinieken de grootste aanbieder van abortus in Nederland.
In oktober 2016 kreeg Leenders de stichting onder zijn hoede. Hij trof allerlei misstanden aan, vertelt curator Udink. ‘Hij is toen gaan praten. Eerst met zijn Raad van Toezicht, toen met de NZa en het ministerie van Volksgezondheid.’ Het onderzoek van de NZa loopt nog, maar Udink kan al wel bevestigen dat er onrechtmatigheden zijn gevonden. ‘Bij Medical gaat het om een miljoenenfraude met dubbele facturen. Dat staat vast. Bij de klinieken is het nog de vraag of dat tot een financiële consequentie gaat leiden.’ Bij de abortusklinieken onderzoekt Udink zes onrechtmatigheden, waaronder fraude met narcose-opslag bij de abortusbehandelingen, bevestigt hij. Wat de andere onderzoekspunten zijn, wil hij voorlopig nog niet kwijt. ‘Dan geef ik de wederpartij mogelijk munitie.’
Volgens Udink had heel Casa niet meer bestaan als Leenders niet direct aan de bel had getrokken bij zijn aantreden. Onder het personeel van Casa heerst veel onrust, mede als gevolg van een reorganisatie. Volgens Udink wordt die Leenders nu onterecht aangewreven.
roddelmails
‘Ik krijg echt allemaal roddelmails nu, waarvan ik zeg: wat verwijt je hem nou precies? Het is allemaal emotie, kinderlijke praatjes. Dan denk ik: Man, grow up.’ Artsen melden zich uit onvrede ziek. ‘Als personeelsleden dat alleen doen omdat ze een hekel hebben aan Leenders, ontsla ik ze op staande voet en krijgen ze geen werkloosheidsuitkering.’
Nederlandse abortusklinieken ontvangen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een subsidie voor al hun behandelingen. Die is kostendekkend. Tot 2014 liep de uitkering en controle van de subsidies via Zorginstituut Nederland; vanaf 1 januari 2015 doet het ministerie dat zelf.
In de subsidieregeling van het ministerie van Volksgezondheid is precies vastgesteld hoeveel klinieken mogen declareren voor een behandeling. Voor een abortus met diepe sedatie of narcose mag ongeveer honderd euro extra worden gerekend. Diepe sedatie is een iets lichtere vorm van narcose, waarbij het bewustzijn wel wordt verlaagd, maar de patiënt nog wel wakker kan worden gemaakt. Bij narcose is iemand niet meer wakker te krijgen en werken de reflexen, zoals ademhaling, niet meer. Narcose is daarom een risicovolle handeling, die is voorbehouden aan een anesthesioloog.
Welke vorm van narcose mag worden gedeclareerd is bepaald aan de hand van een vijfpuntsschaal. Complete narcose is het hoogste niveau (vijf), diepe sedatie niveau vier.
In de subsidieregeling die gold tot 1 januari 2014 staat dat de narcosetoeslag mag worden gedeclareerd voor behandelingen ‘met een sedatiescore van vier of vijf’ en als de begeleiding van de behandeling in handen is van een ‘tweede arts die daartoe bevoegd en bekwaam is’.
Die tweede arts moet volgens zowel emeritus hoogleraar Anesthesiologie Hans Knape als curator Marc Udink een anesthesioloog zijn, een medisch specialist. Bij Casa was die niet aanwezig bij de behandelingen. Ook staat in een intern protocol van Casa, dat in handen is van deze krant, te lezen dat het streven is de patiënt in sedatieniveau drie te houden. Daarmee voldeed Casa niet aan de twee voorwaarden die nodig zijn om het extra bedrag te declareren.
papieren werkelijkheid
Volgens Casa-bestuurder Leenders zijn de declaraties echter wél terecht en betreft het een ‘interpretatieverschil’ van de regeling. ‘Er staat in de regeling dat het een bekwame arts moet zijn, niet per se een anesthesioloog.’ Hij wijst erop dat in de sedatiecommissie van Casa wel anesthesiologen zitting hebben. De opdeling van de vijfpuntsschaal is volgens Leenders en Casa-arts Louke Kok een ‘papieren werkelijkheid’. Er wordt volgens hen iets in getallen uitgedrukt dat niet in getallen valt uit te drukken. ‘Het is een glijdende schaal. In abortusklinieken geven we matige tot diepe sedatie. Wil je daar een nummer op plakken, dan is dat ongeveer drie tot vier, waarbij je niet kunt zeggen: dit was drie en dit was vier.’
Volgens Casa is deze aanpak besproken met de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Kok: ‘Dit is altijd de interpretatie geweest: we geven matige tot diepe sedatie en daarmee voldoen we aan de beleidsregel. Daar is altijd op getoetst.’ De inspectie kon dinsdagavond niet meer met een inhoudelijke reactie komen.
Leenders noemt het bovendien een misverstand dat de narcosetoeslag een vergoeding is voor het inhuren van een anesthesioloog. Daar is het tarief ook niet toereikend voor. ‘Als je vindt dat er een anesthesioloog bij moet zijn, prima. Maar dan moet je dat ook expliciet regelen en de financiering aanpassen.’
alles of niets
Volgens hem was de interne opleiding voor verpleegkundigen volgens de geldende richtlijnen. Volgens Knape, die betrokken was bij het opstellen van de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging van Anesthesiologie, is die Casa-opleiding ‘niet zoals landelijk is afgesproken’. Het zou gaan om een ‘light-versie’ van de landelijke opleiding tot sedatiespecialist die is aangepast aan de beroepspraktijk van de abortusklinieken.
‘We hebben gekeken naar de opleiding van de ziekenhuizen. Zij hebben natuurlijk veel grotere patiëntenpopulaties, en er vinden allerlei behandelingen plaats. Hier gebeurt alleen abortus, dat is een afgebakende groep. En daar pas je de opleiding wel iets op aan’, legt Casa-arts Kok uit.
Knape noemt dat echter ‘niet juist’. ‘Casa heeft een aantal keer geprobeerd mensen te laten opleiden bij de officiële instituten, maar altijd met de vraag of ze een beperkt deel van de opleiding mochten volgen. Toen zeiden die instituten: sorry, hier werken wij niet aan mee. Het is alles of niets.’
niet de juiste papieren
Volgens curator Udink hadden de intern opgeleide medewerkers de sedatie niet mogen geven. ‘Die kosten hebben ze niet willen maken. De bestuurder had toen moeten zeggen: We kunnen niet alles in één keer omgooien, maar er gaan nu zes mensen van ons naar die cursus.’
In het laatste rapport na een bezoek aan Casa Maastricht concludeert de Inspectie voor de Gezondheidszorg ook dat de verpleegkundigen die in de kliniek sedatie toedienen daar niet de juiste papieren voor hebben. ‘De opleiding tot sedationist dient gecertificeerd te zijn’, schrijft de inspectie. Ze verwacht van de kliniek dat er maatregelen worden genomen om dat in orde te maken.
Achtergrondinformatie
Alle grafiekdata: Inspectie voor de Gezondheidszorg
Elk jaar 31.000 abortussen
In Nederland kiezen elk jaar gemiddeld 31.000 vrouwen ervoor om hun zwangerschap af te breken. Dat zijn 8,5 abortussen per 1000 vrouwen van 15 tot 44 jaar. Daarmee heeft Nederland in vergelijking met andere landen een van de laagste abortuscijfers.
Abortusbehandelingen kunnen plaatsvinden in een ziekenhuis of een van de vijftien abortusklinieken die Nederland telt. De meeste behandelingen, ruim 90 procent, worden in de kliniek gedaan. (zie hier de meest recente gegevens)
Het aantal abortussen in ziekenhuizen is de laatste jaren licht gestegen. Dit komt waarschijnlijk door de verbeterde prenatale testen, zoals de combinatietest. De abortussen die naar aanleiding van zo’n test worden gedaan (4,6 procent van het totaal) vinden meestal in het ziekenhuis plaats.
In 2015 werden 30.803 zwangerschappen afgebroken, waarvan 25.064 in de eerste twaalf weken. De andere afbrekingen (5.731) hadden plaats tussen 13 en 24 weken zwangerschap.
Een oude discussie
Abortus kent een roerige geschiedenis van voor- en tegenstanders. Zelfs in de oudheid zocht men al naar manieren om een zwangerschap af te breken.
Volgens de oude Egyptenaren kon een zwangere vrouw abortus plegen door krokodillenvet, acaciasap, honing en soda in haar vagina te smeren. En Chinese geneesheren raadden aan kwik te gebruiken. Dat leidde tot sterfte van het ongeboren kind, maar ook de moeder overleefde dat vaak niet. In Nederland werd abortus in 1911 bij wet verboden. Op het ‘verstoren van een zwangerschap’ stond een gevangenisstraf van maximaal drie jaar of een maximale geldboete van zesduizend gulden (2723 euro).
Abortussen werden illegaal nog wel uitgevoerd. Eind jaren zestig kwam een maatschappelijke discussie op gang of abortus toch niet onder bepaalde omstandigheden mogelijk moest zijn. Dit viel samen met de tweede feministische golf, waarin onder andere de actiegroep de Dolle Mina’s propageerde dat de vrouw baas in eigen buik is.
| Wikipedia
In 1971 opende het Mildredhuis in Arnhem - in afwachting van nadere wetgeving - de eerste illegale abortuskliniek van Nederland. De financiering van het Mildredhuis kwam onder meer uit opbrengst van een radio- en tv-actie van de VARA. De kliniek was opgericht door ontevreden huisartsen die vrouwen naar Engeland zagen afreizen voor een abortus omdat het daar een paar jaar eerder gelegaliseerd was. In 1976 deed toenmalig minister-president Van Agt een poging de Bloemenhovekliniek, een van de inmiddels negen gedoogde klinieken, te laten sluiten. Dee actie stuitte op veel protest. In diezelfde periode werd de Vereniging ter Bescherming van het Ongeboren Kind (VBOK) opgericht.
Het parlement nam in 1981 de abortuswet aan om vrouwen met een ongewenste zwangerschap die in een noodsituatie verkeren hulp te bieden. In 1984 trad de Wet afbreking zwangerschap officieel in werking. Sindsdien is abortus provocatus - zoals de officiële term voor het afbreken van een zwangerschap is, abortus kan namelijk ook een miskraam betekenen - wettelijk toegestaan in Nederland.
Vrouwen plaatsen waxinelichtjes op het Plein tijdens het uur van licht, een manifestatie van de SGP om aandacht te vragen voor abortus. | beeld ANP / Bart Maat
Abortus en de wettelijke regels
Sinds in 1984 de Wet afbreking zwangerschap (Wafz) geldt, is abortus legaal. Toch staat abortus nog steeds in het wetboek van strafrecht.
De behandeling is alleen niet strafbaar wanneer die wordt uitgevoerd door een arts door een instelling die daar een vergunning voor heeft. In de Wafz staan alle regels waar een instelling aan moet voldoen om een vergunning te krijgen.
Het afbreken van de zwangerschap mag tot de grens van levensvatbaarheid. Die is vastgesteld op 24 weken. In de praktijk worden er eigenlijk nooit zwangerschappen afgebroken die verder dan 22 weken zijn, omdat de zwangerschapsduur tot twee weken nauwkeurig kan worden vastgesteld.
Vrouwen moeten vijf dagen bedenktijd krijgen voor ze een abortus ondergaan. Dat geldt niet wanneer de gezondheid van de moeder gevaar loopt of als de vrouw minder dan zestien dagen overtijd is. Ook moeten artsen en instellingen zich houden aan de richtlijnen van de beroepsgroepen.
Het toezicht op de kwaliteit van de zorg rond het afbreken van zwangerschappen ligt in handen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Zij houdt in de gaten of de behandelingen voldoen aan de wetten en de richtlijnen. IGZ brengt jaarlijks een rapport uit over de Wafz waarin onder andere staat hoeveel abortussen er zijn uitgevoerd.
Betaald uit de belastingen
Abortusklinieken krijgen voor de behandelingen bij Nederlandse vrouwen de kosten via een subsidie vergoed van het Rijk. Abortusbehandelingen worden dus betaald van publiek geld. Iedereen die legaal in Nederland woont of werkt heeft recht op een kosteloze behandeling.
Abortus gaat buiten de zorgverzekering om, zodat volledige anonimiteit gewaarborgd is. Wie niet officieel in Nederland woont en verzekerd is, moet de behandeling zelf betalen.
Tot en met 2014 ontvingen abortusklinieken hun subsidie op basis van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Dat gebeurde door Zorginstituut Nederland, voorheen het College voor Zorgverzekeringen. Het Zorginstituut moest achteraf ook controleren of de verantwoording voor de subsidie klopte. Hieraan was ook een verplichte accountantscontrole verbonden.
De AWBZ werd op 1 januari 2015 vervangen door de Wet langdurige zorg (Wlz). Vanaf dat moment nam het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de subsidieverstrekking over, omdat abortus niet meer in de nieuwe wetsvorm paste.
Een abortusbehandeling in het ziekenhuis valt niet onder de subsidieregeling. Zorgverzekeraars en ziekenhuizen bepalen het tarief. De behandeling wordt doorgaans volledig vergoed vanuit de basisverzekering.
Wat kost een abortus?
De bedragen die een kliniek mag declareren voor een abortusbehandeling, zijn vastgelegd in de subsidieregeling voor abortusklinieken. Er zijn negen verschillende tarieven, voor negen verschillende ‘prestaties’, zoals dat in de zorg heet.
Als een vrouw alleen komt voor een gesprek en daarna geen behandeling ondergaat, mag de kliniek daarvoor dit jaar €100,49 in rekening brengen bij het ministerie. Voor een afbreking van een zwangerschap in het eerste trimester (tot drie maanden) is dat bedrag €450,69. Als bij die behandeling diepe sedatie of algehele anesthesie wordt gegeven, mogen de klinieken een totaalbedrag van €569,94 rekenen.
De duurste behandeling is een zwangerschapsafbreking in het tweede trimester onder diepe sedatie of algehele anesthesie, en met een extra middel dat wordt gebruikt om weeën op te wekken. Daarvoor mag €857,55 worden gedeclareerd.
Pro Life zorgverzekering
Christelijke zorg, gebaseerd op bijbelse normen en waarden. Dat belooft zorgverzekeraar Pro Life, onderdeel van Achmea. Daarom hebben ze behandelingen bij christelijke zorgaanbieders opgenomen in het pakket. Het betekent ook dat Pro Life een aantal zaken, zoals abortus en euthanasie, niet vergoedt.
Maar als abortusklinieken worden gefinancierd via een rechtstreekse subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, wat betekent het dan in de praktijk wanneer Pro Life zegt geen abortus te vergoeden? De behandelingen in de klinieken gaan iimers volledig buiten de zorgverzekering om. Voor die behandelingen, ruim 90 procent van alle abortussen, wordt door geen enkele Nederlander betaald via de basisverzekering. De overige behandelingen, 9,2 procent, gebeuren in het ziekenhuis. Die behandelingen worden wel betaald via de zorgverzekering.
In het ziekenhuis worden relatief vaak behandelingen gedaan bij vrouwen die een hoger risico lopen op complicaties. Zij worden vanuit de klinieken doorverwezen naar het ziekenhuis, of komen daar sowieso al terecht.
Er is één geval waarin Pro Life wel abortus vergoedt: namelijk wanneer het leven van de moeder in gevaar is. Dit zijn behandelingen die eigenlijk altijd in het ziekenhuis worden uitgevoerd. Het deel van de abortussen waar Pro Life geen vergoeding voor geeft, is dus slechts een zeer klein aandeel van het totaal.
Vaak verdoving
Bijna tachtig procent van de vrouwen kiest tegenwoordig voor een vorm van anesthesie. In 56 procent van de gevallen gaat het dan om sedatie, een soort roesje waardoor de vrouw wat slaperig wordt. In de overige gevallen krijgen de vrouwen een lokale verdoving.
In dit dossier
Reageren
Wilt u reageren? Stuur een e-mail naar abortusfraude@nd.nl.